بررسی کمی و کیفی زادآوری گونه راش در حفره‌های طبیعی و اجرای شیوه تک گزینی

( مطالعه موردی در طرح جنگلداری نسارود رامسر )

احمد برفی:کارشناس ارشد منابع طبیعی-کارشناس دانشگاه پیام نوررامسر  

چکیده

برای آگاهی از وضعیت بررسی کمی و کیفی زادآوری گونه راش در حفره‌های طبیعی و اجرای شیوه تک گزینی قبل از هر نوع برنامه ریزی، جهت دخالت اصولی در آنها امری ضروری بوده و می‌تواند به عنوان الگوی مناسبی برای انتخاب شیوه‌های صحیح جنگل شناسی مد نظر قرار گیرد.  به همین منظور برای انجام تحقیق پارسل 19 طبیعی (شاهد) و پارسل20 غیرطبیعی (دخالت شده) از سری یک طرح جنگلداری نسارود (بینشکی) جزء جنگلهای حوزه‌ آبخیز شماره 30 رامسر که پس از جنگل گردشی و شناسایی منطقه مورد نظر تعداد 55 حفره یاروشنه جهت مطالعه و بررسی انتخاب شد.  در این مناطق در مرحله اول موقعیت مکانی حفره‌ها با استفاده از دستگاه GPS ثبت و حدود آنها با استفاده از روش چند ضلعی‌ها و قرار گرفتن در مرکز حفره و اندازه‌گیری آزیموت از مرکز حفره تا حاشیه تعیین گردید. در هر یک از حفره‌ها حداقل 5 میکروپلات 4 متر مربع در امتداد بزرگترین و کوچکترین قطر حفره‌ها پیاده و در نتیجه پارامترهای زیر در هر یک از آنها مورد بررسی اندازه گیری و در فرمهای مربوطه ثبت گردید.

تعداد زادآوری گونه‌ها، زنده‌مانی، ارتفاع نهال‌ها، قطر یقه، قطر برابر سینه نهال‌ها و بررسی وضعیت شاخه دوانی نهال‌ها (دو شاخکی یا چند شاخکی) در هر یک از حفره‌ها بررسی و داده‌های حاصله با استفاده از نرم افزار آماری  SPSSو آزمون، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج این بررسی نشان داد که ازمیان پارامترهای طول، تعداد، و قطر نهال تنها قطر نهال‌های راش تحت تأثیر مساحت حفره قرار دارد و سایر پارامترها از متغییرهای مستقل نوع حفره و مساحت آن تأثیر نمی پذیرد.

واژگان کلیدی: راش، حفره‌های طبیعی، حفره‌های تک‌گزینی، کیفیت شاخه‌دوانی نهال‌ها

مقدمه

منابع طبیعی تجدیدشونده از جمله جنگل جزء گنجینه‌های طبیعی و پشتوانه اصلی رشد و توسعه اقتصادی هر کشور محسوب می‌گردد. در واقع این منابع به‌عنوان اکوسیستم پویا و پیچیده‌ای هستند که عوامل گوناگونی در شکل پذیری آن نقش دارند (کیادلیری، 1382). در این اثنا بشر با دستیابی به متدها و طرق خاص با دخالت در این منابع و تغییر در هر یک از عوامل اکولوژیک، نوع گونه درختی و ترکیب جنگل را تغییر داده و گاه با دخالت‌های غیر اصولی منجر به حذف جنگل در یک منطقه می‌گردد، به طوری که  دخالت بشر در پی رشد روز افزون جمعیت و نیاز وافر به محصولات چوبی در عرصه‌های منابع طبیعی در سرتاسر جهان تخریب بی رویه‌ای را به دنبال داشته و امروزه کمتر می‌توان جنگلی را پیدا نمود که دست نخورده و بکر باشد. در کشور ما ایران نیز جنگلها از این امر مستثنی نیستند، بالاخص جنگلهای شمال کشور (جنگلهای خزری) که به عنوان یکی از بهترین ذخایر ژنتیکی بیوسفر زمین محسوب می‌شوند. این جنگل‌ها در واقع یکی از سرمایه‌های با ارزشی هستند که تأثیر مهمی در  اقتصاد کشور دارند (اصلی، 1350) و با عمر طولانی دو تا سه میلیون ساله جزء جنگل‌های طبیعی و کهن به شمار می‌روند (مروی مهاجر، 1376). هاهن و همکاران[1]  (2002)، در تحقیق خود زادآوری در حفره‌های طبیعی، 5 حفره کوچک با سطوح 200-300 مترمربعی در مناطق نیمه طبیعی کشور دانمارک مورد مطالعه قرار دادند به این نتیجه رسیدند که زادآوری همبستگی مناسبی با ساختار، نور و رطوبت خاک دارد. ایمبورگ[2] (2000)، درطی تحقیقی معلوم ساخت که حداکثر اندازه روشنه‌ها درانتهای مرحله تحولی پوسیدگی (فاز تجدیدحیات) دیده می‌شود و در فاز اپتیمال از اندازه آن کاسته می‌گردد. در مراحل مختلف تحولی به دلیل اختلاف تراکم پایه‌ها و همچنین روشنه‌های بوجود آمده، شدت نوردریافتی متغیر است. لاتون[3]  (1988)، نیز طی تحقیقاتی راکه بعمل آورده مراحل تحولی توده را نیز مورد مطالعه قرار داده و معتقد به این بود که تجمع نهال در حفره‌ها با یکدیگر اختلاف داشته است. براکو[4]  (1985)، طی بررسی‌های بعمل آمده خود زادآوری را در30 حفره  (705-20مترمربع) در مناطق جنگلی حاره‌ای مرطوب در پاناما را مورد ارزیابی قرار داده و دریافت که تراکم نهالهای جوان اولیه با اندازه حفره‌ها معنی دار نیست اما میانگین شدت رویش ارتفاعی گونه‌های پرستار از نهالهای جوان اولیه بیشتر است. طبری و همکاران (1382)، براساس تحقیقات وبررسی‌هایی را که روی زادآوری راش درحفره‌های طبیعی جنگلهای اسالم انجام دادند ثابت کردند که اثراندازه مساحت حفرهبرروی زنده مانی، رشد ارتفاعی و شادابی معنی داراست. پورمجدیان و همکاران (1385)، در تحقیق خود در 2 حفره کوچک (200 مترمربع) و متوسط (700 مترمربع) زادآوری نشده به ترتیب متأثر از برش تک گزینی پایه ای و تک گزینی گروهی واقع در جنگل غالب راش به همراه عرصه مخروبه قطع یکسره در شمال کشور بررسی و نتایج در پایان چهارمین دوره نشان داد که زنده مانی نهال ها در محوطه برش تک گزینی پایه ای بیشتر از محوطه‌های برش تک گزینی گروهی و قطع یکسره بود. پرهیزکار و همکاران (1390)، در این تحقیق مراحل تحولی در پارسل شاهد سری یک طرح جنگلداری لنگا در حوزه آبخیز شماره 36 (کاظم رود) شناسایی و در هر مرحله تحولی اولیه، اوج (اپتیمال) و پوسیدگی (تخریب) یک قطعه نمونه به وسعت یک هکتار (100×100 متر) انتخاب گردید.

 با توجه به اهمیت بررسی کمی و کیفی زادآوری گونه راش در حفره‌های طبیعی و اجرای شیوه تک گزینی، تحقیق حاضر با هدف بررسی بررسی وضعیت کمی و کیفی زادآوری در حفره‌های دخالت شده و شاهد و همچنین تعیین مناسب ترین مساحت حفره از نظر کمی و کیفی زادآوری در طرح جنگلداری نسارود رامسر انجام شد.

مواد و روش‌ها

به منظور بررسی کمی و کیفی زادآوری گونه راش در حفره‌های طبیعی و اجرای شیوه تک گزینی در توده‌های طبیعی تحقیقی از سری یک طرح جنگلداری نسارود (بینشکی) جزو جنگلهای حوزه آبخیز شماره 30 که در محدوده عرض‌های جغرافیایی37 و 48 و 36 تا 51 و 36 و طول‌های جغرافیایی 35 و 50 تا10 و 43 و 50 و از حد ارتفاعی تقریباً1100 متر از سطح دریا شروع شده و تا ارتفاع حدود2130 متر امتداد می‌یابد. براساس تجزیه و تحلیل اقلیمی در کلیماگرام آمبرژه، منطقه رامسر و اطراف آن جزء آب و هوای مدیترانه ای خیلی مرطوب با زمستان معتدل و براساس سیستم بانیول و گوسن این ناحیه جزء منطقه نیمه مدیترانه ای با ضریب خشکی صفر تا 40 روز محسوب می‌گردد 

دوره یخبندان در منطقه مورد مطالعه از آذر ماه تا پایان اسفند ماه بوده و حداکثر تعداد روزهای یخبندان مربوط به سال 1350 (برابر 40 روز) و در سال‌های 1360 و 1378 بدون یخبندان بوده است. این مطالعات با استفاده از حفر پروفیل بر روی خاک‌های معرف و تیپیک و همچنین با استفاده از اوگر و حفر گودال‌های سطحی و ترانشه‌های موجود در منطقه انجام پذیرفت.  به طور کلی تیپ خاک تشخیص داده شد برای قسمت اعظم منطقه (قسمت اعظم قطعه 119، بخشی ازقطعه 120) راندزین می‌باشد که در رده‌بندی آمریکایی در رده Rendolls قرار دارد.  و در بقیه سطح قطعات از نوع قهوه‌ای آهکی[5] است که در رده‌بندی جدید در رده Typic udochrepts قرار دارد. ازنظرعمق، نیمه عمیق تا نسبتاً عمیق می‌باشند.  میزان سنگریزه در افق‌های سطحی کم (10-5درصد) و افق‌های زیرین زیاد (80-55درصد) است.  آهک شویی در افق‌های سطحی تقریباً صورت گرفته است به طوری که اسیدیته خاک در افق‌های سطحی اسیدی ضعیف تا قلیایی ضعیف (PH برابر 18/7-38/6) و در افق‌های زیرین شدیداً آهکی (PH برابر15/8-03/8) است.  بافت افق‌های سطحی (تا35سانتی متری) لومی و در افق‌های زیرین clay-clay-loam  یا silt-clay می‌باشد.  از نظر مواد آلی غنی بوده به طوری که میزان آن به 21/6 تا 28/12درصد در افق‌های سطحی است.  از نظر مواد غذایی خاک کمبودی درخاک مشاهده نشده و از فعالیت بیولوژیکی مناسبی برخوردار است.  ازمحدودیت‌های عمده خاک آهکی، رسی وسنگین بودن خاک عمقی و بالا بودن نسبی میزان PH آن است.  به همین منظور پارسل‌های 19 و20 از سری یک (1) بنشکی انتخاب گردیدند.  سپس با چند بار جنگل گردشی در درون قطعات (پارسل های) مزبور، مناطقی از جنگل را که دارای توده‌های خالص و آمیخته راش بوده و با دخالت کمتری همراه بودند و در عین حال به لحاظ موجودی سرپا، شرایط عمومی یک توده طبیعی را از نظر ساختاری و ترکیب نشان می‌دادند مشخص وطی یک بازدید و عملیات صحرایی (آماربرداری و تشریح صحرایی قطعات)، حفره یا روشنه زادآوری راش ایجاد شده درقطعه شاهد (طبیعی) و پارسل بهره برداری یا نشانه گذاری شده (غیرطبیعی) انتخاب و در قطعه شاهد و پارسل بهره برداری شده ما به دنبال حفره یا روشنه می‌گردیم و هر جایی که حفره و یا فضایی در بین تاج درختان بازشده باشد یک پلات محسوب می‌گردد و در همان نقطه طبق فرم پلات، برداشت مساحت حفره وبرداشت کمی و کیفی نهالها در میکروپلاتهای یک مترمربعی را طی یک پلات برداشت می‌کنیم، با این تفاوت که در پارسل بهره برداری شده قید می‌کنیم که این حفره ایجاد شده در اثر قطع، کت زنی و یا عوامل غیرطبیعی دیگر رخ داده است. با استقرار در محل مناسبی ازتوده نسبت به پیاده نمودن قطعات نمونه اقدام شد. به طوری که برای پیاده کردن هرقطعه نمونه پس ازمشخص شدن حفره یا روشنه، آماربرداردروسط پلات یا حفره قرار می‌گیرد به طوری که اگر بالای سرخود را نگاه کند به صورت حدسی و تقریبی در مرکز پلات باشد.  در ادامه کار ابتدا به وسیله GPS ارتفاع ازسطح دریا وجهت عمومی را می‌زنیم و می‌خوانیم و بعد از این در روی مرکز پلات بوسیله GPS مارک می‌کنیم تا آن حفره یا روشنه درGPS ذخیره تا بتوان روی نقشه آن را نشان داد.  در ادامه به وسیله شیب سنج  شیب پلات را می‌خوانیم و بعد مشخص می‌کنیم که حفره در اثر چه چیزی ایجاد شده (بادافتاده، ریشه کن، تاج شکسته، ساعقه و هر علل طبیعی دیگر) و تعداد درختانی که باعث به وجود آمدن حفره یا روشنه شده‌اند در فرم پلات می‌نویسیم، در ادامه این بخش برداشت مساحت روشنه و نوبت آمار گرفتن درختانی است که تاج آن، حفره یا روشنه راتشکیل می‌دهند، (یعنی تاج آن درختان به نحوی باعث به وجودآمدن حفره می‌باشند، که آمار بردار به وسیله قطب نما از مرکز قطعه نمونه به اولین درختان حاشیه ای آزیموت زده و به وسیله کمک آمار بردار از مرکز پلات تا پای آن درخت طول را متراژمی کنیم و نام گونه را نیز یادداشت و به همین صورت تمامی درختانی که تاج آنها در ایجاد و تشکیل حفره دخالت دارند جز و آمار در برداشت مساحت روشنه می‌آوریم. بررسی درصد پوشش تاجی گونه‌های درختی و درختچه‌ای براساس مقیاس برون بلانکه (بررسی پوشش گونه ای با ارتفاع بین cm20 و cm30/1 متر) برداشت کمی و کیفی نهالها در میکروپلات‌های یک مترمربعی (زادآوری مستقر و یا به عبارت دیگر نهالهای با ارتفاع بین cm20 تا cm30/1 متر اعم از قطر یقه، ارتفاع، میانرو، مایل، دوشاخه و چند شاخه بررسی می‌شود.  که در هر پلات 5میکروپلات 1*1 گرفته می‌شود که یکی در مرکز پلات (پلات مرکزی) و4 تای دیگر در چهار جهت اصلی جغرافیایی، در حاشیه پلات (میکروپلات شرقی، شمالی، جنوبی، غربی) که در فرم پلات یادداشت می‌گردد، و طریقه برداشت کمی و کیفی نهالها در میکروپلات‌های یک مترمربعی بدین صورت است که قاب 1*1 را در روی زمین گذاشته و تمام زادآوری‌های گونه‌ها را از ارتفاع cm20 تا cm30/1 متر که در داخل قاب افتاده‌اند شمارش می‌کنیم و در جدول مخصوص طراحی شده در فرم پلات، نام گونه، ارتفاع گونه؛ قطر یقه را تا دقت mm با دستگاه کولیس اندازه می‌گیرند و همچنین کیفیت شاخه دوانی (دوشاخه- چندشاخه- میانرو و مایل) که هرکدام از این حالات را داشت در جدول میکروپلات یادداشت و تیک می‌زنیم، در ادامه مشخصه‌های مورد اندازه گیری به، بررسی پوشش تاجی گونه‌های درختی و درختچه ای با ارتفاع بین cm20 تا cm30/1 متر می‌پردازیم که در این روش از مرکز پلات به کل درختان پلات دید رفته و گونه‌هایی که بین این ارتفاع باشند را به صورت جداگانه با نام گونه به صورت کلاسه‌های کمتر از یک الی صد درصد پوشش ازکل پلات را برای آن قائل می‌شویم و در جدول طراحی شده به همین منظور ثبت می‌کنیم.

جدول 1- مشخصات برخی از متغییرهای اقلیمی منطقه رامسر

میانگین رطوبت نسبی سالیانه (درصد)	بارندگی فصلی (میلی متر)			بارندگی سالیانه (میلی متر)				متوسط درجه حرارت (سانتی گراد)
	کم بارانترین	پر بارانترین		متوسط	حداکثر	حداقل		سردترین ماه سال	گرمترین ماه سال
83	بهار 143	پاییز  575		1165	1825	841		بهمن  6/8	مرداد  25/5

برای تجزیه وتحلیل داده‌های حاصل ازاین تحقیق از روش تجزیه واریانس دوطرفه استفاده شد. در تجزیه واریانس دوطرفه به بررسی اثر دو عامل در ایجاد تغییرات که در این تحقیق نوع حفره‌ها و مساحت آنهاست، پرداخته می‌شود

نتایج و بحث

مقایسه سطح حفره ها

نتایج حاصل ازآزمون t-test نشان داد که بین میانگین سطح حفره‌های حاصل ازاجرای شیوه تک گزینی و حفره‌های طبیعی در سطح 5% تفاوت معنی دار وجود دارد (Pvlue=0. 002). براساس نتایج این آزمون میانگین حفره‌های حاصل از اجرای شیوه تک گزینی 345. 67 مترمربع بود و در مقابل مساحت حفره‌های طبیعی 437.87 مترمربع محاسبه شد( نمودار1).

نمودار1- مقایسه سطح حفره‌ها

بررسی ارتباط بین کیفیت شاخه دوانی و مساحت حفره‌های طبیعی

نتایج حاصل ازانجام آزمون مربع کای برای بررسی ارتباط بین کیفیت شاخه دوانی نهال‌های گونه راش در حفره‌های طبیعی با مساحت‌های مختلف، همانند حفره‌های حاصل از اجرای تک گزینی نشان داد، کیفیت شاخه دوانی درحفره‌های مختلف متفاوت است.  (χ²=0. 000). 

جدول 2- بررسی ارتباط بین کیفیت شاخه دوانی و مساحت حفره‌های طبیعی

مساحت حفره	کیفیت شاخه دوانی نهال‌های راش
	میانرو	مایل	دوشاخه	چند شاخه
400-200	133	71	91	28
400 <	67	50	50	14

تحلیل واریانس دو طرفه تعداد نهال‌های گونه راش

نتایج حاصل ازآزمون تحلیل واریانس دو طرفه نشان داد که متغیر وابسته تعداد نهال گونه راش از هیچیک از متغیرهای مستقل نوع حفره و اندازه آن و همچنین اثرمتقابل بین این دو تأثیر نپذیرفت.

نمودار2- میانگین تعداد نهال‌های گونه راش در حفره‌های طبیعی و تک‌گزینی

تحلیل واریانس دوطرفه ارتفاع نهال‌های راش

نتایج حاصل از اجرای آزمون تحلیل واریانس دو طرفه نشان داد این متغیرنیز همانند متغیر تعداد نهال‌ها تحت تأثیر نوع ومساحت حفره وارتباط متقابل بین این دو متغیرقرارنگرفت وتفاوت معنی داری بین ارتفاع نهالهای گونه راش درحفره‌های مختلف و با مساحت‌های مختلف مشاهده نشد.

نمودار 3-میانگین ارتفاع نهال‌های گونه راش در حفره‌های طبیعی و تک‌گزینی

تحلیل واریانس دو طرفه قطر نهال‌های راش

نتایج حاصل ازاجرای تحلیل واریانس دو طرفه متغییروابسته قطر نهال‌های راش نشان داد که متغییر مستقل اندازه مساحت حفره‌ها براین متغیر وابسته اثرگذاربوده وبین میانگین قطری نهال‌های راش درحفره‌های با مساحت مختلف درسطح α=0. 0000% اختلاف معنی دار وجود دارد. به عبارت دیگر با افزایش مساحت حفره‌ها برمیانگین قطر یقه نهال‌های راش افزوده شده است.  درعین حال نوع حفره ویا اثر متقابل بین دو متغییر نوع و مساحت حفره براین متغیر اثرگذار نبوده اند.

نمودار 4- میانگین قطر نهال‌های گونه راش درحفره‌های طبیعی و تک‌گزینی

نتیجه گیری

کلیه نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که مساحت حفره‌های طبیعی ناشی از باد افتادگی وریشه کن شدن درختان (87/437) اختلاف معنی داری با سطح‌های ناشی ازاجرای شیوه تک گزینی دارد (67/345) این تفاوت را می‌توان به دلیل برداشت تک‌درختان (شیوه تک‌گزینی پایه‌ای) توسط اکیپ‌های نشانه گذاری و دقت آنان در عدم ایجاد حفره‌های با مساحت میانگین بیش از 400  مترمربع دانست.

درعین حال میانگین تعداد نهال‌های راش در حفره‌های طبیعی و حفره‌های حاصل ازاجرای تک گزینی متفاوت نبود و در این تفاوت در حفره‌های با مساحت‌های مختلف نیز ازنظر آماری اختلاف معنی داری نداشت.  امان‌زاده وهمکاران (1385) نیز به این مطلب اشاره دارند که تعداد نهال‌های گونه راش به ویژه درحفره‌های کوچکتر (کمتر از m² 200 و بین m² 500-200) بیشتر از سایر گونه‌هاست و با افزایش سطح حفره‌ها علاوه بر راش گونه‌های افرا، ممرز، شیردار اضافه می‌گردد.

البته نهال سایر گونه‌ها در حفره‌هایی با مساحت بیش از 500 مترمربع (1000-500 و بیش ازm²1000) حضور چشمگیری دارند. در حالی که بزرگترین مساحت حفره مورد بررسی در این تحقیق 40/772 مترمربع و این برسی در راشستان‌های خالص انجام گرفت.  که در این ارتباط براکو[6] (1985) در بررسی خود در جنگلهای مناطق حاره نشان داد که تراکم نهال‌های جوان اولیه با اندازه حفره‌ها ارتباط معنی‌دار ندارد اما میانگین شدت رویش ارتفاعی گونه‌های پرستار از نهال‌های جوان اولیه بیشتراست.  مطالعات یاماماتو (1986) نیز نشان داد که حفره‌های کوچکتر با توجه به همگنی مطلوب‌تر بیشتراند و حفره‌های بزرگتر توانایی زادآوری (به لحاظ استقرار و تنوع گونه) را دارند.

کیفیت نهال‌های راش از جمله پارامترهایی بود که هم در حفره‌های طبیعی و هم درحفره‌های ناشی ازاجرای شیوه تک گزینی تحت تأثیر مساحت حفره قرارداشت.  مطالعه ثاقب و طالبی (1995) نیز حاکی از آن است که حفره‌های باز (10 آری) و کاملا باز (40 آری) که توسط برش‌های گروه گزینی یا فمل اشلاگ ایجاد می‌شود، بر کیفیت نهال‌های سایه پسند راش غربی تأثیر منفی دارد.  البته تأثیر منفی سطح حفره بزرگ روی نهال‌های بردبار به سایه پسند می‌تواند روی نهالهای سایه پسند نیز صادق باشد.  سیدرضا موسوی و همکاران (1382) افزایش مساحت حفره‌ها تنها برقطر نهال‌های راش اثرگذار بود و تأثیر معنی داری برارتفاع این نهال‌ها نداشت، به عبارت دیگر تفاوت معنی داری بین میانگین ارتفاعی نهال‌های راش درحفره‌های مختلف یا مساحت‌های متفاوت وهمچنین درحفره‌های ناشی از اجرای شیوه تک گزینی وطبیعی مشاهده نشد.

نتایج تحقیق برونر[7] (1984) و موسندل[8] (1993) نیز حاکی ازآن است که افزایش ارتفاع نهال با افزایش شدت نور (افزایش سطح حفره) رابطه خطی ندارد.  درحالی که موسوی و همکاران درخصوص راش شرقی نشان دادند که ارتفاع نهال راش درحفره‌های 2-1و5-4 آری بیشترازحفره‌های 11-9 آری است و به عبارت دیگربا افزایش سطح حفره و کاهش درصد تاج پوشش ازارتفاع نهال‌ها کاسته شده است. این نتیجه توسط محققین دیگر همچون براون[9] (1951) ، بروسچل و اسمالتز[10] (1965) و آلگایر[11] (1991) به نقل ازموسوی وهمکاران، (1382) تأیید شده است.

افزایش رشد قطری نهال‌های راش غربی درحفره‌های بزرگترتوسط ثاقب و طالبی و همکاران (1996) نیزتأیید شده است.  نتایج یافته‌های موسوی و همکاران (1382) درخصوص راش شرقی نیز نشان داده است اختلاف معنی‌داری بین میانگین قطر یقه نهال‌های راش درحفره‌های 2-1 آری و 5-4 آری مشاهده نمی‌شود، درحالی که درحفره‌های 11-9 آری این اختلاف معنی‌دار است. به تعبیری می‌توان چنین گفت دراجرای برش‌های تک گزینی، برداشت تک درختان و ایجاد حفره هایی با مساحت کمتر از m²400 شرایط مناسب‌تری را برای رشد و استقرار نهال‌های راش فراهم می‌کند. 

زیرا مساحت‌های بیش از آن سبب افزایش تعداد نهال، بهبود کیفیت، رشد ارتفاعی نهال‌های راش نگردیده و تنها سبب افزایش قطر شده است که این ویژگی به ویژه درمراحل ابتدایی رشد گونه راش چندان الزامی نیست و افزایش سطح حفره‌ها سبب حضور گونه‌های علفی مزاحم و استقرار نهال‌های گونه راش می‌شود و حضور گونه‌های علفی مزاحم به ویژه مرضی و تمشک در این حفره‌ها ادامه مراحل رویشی گونه راش را دچار مخاطره می‌کند.

جدول3- تحلیل واریانس دوطرفه تعداد نهال گونه راش

<><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><>

Pvalue	F	میانگین مربعات	مجموع مربعات	df	منبع تغییر
0.990	0.00	0.024	0.024	1	نوع حفره
0.348	0.899	136.115	136.115	1	مساحت حفره
0.054	3.885	588.25	588.25	1	مساحت حفره × نوع حفره
		151.406	7418.902	49	خطا
			23245	53	کل

جدول 4- آنالیز واریانس دو طرفه ارتفاع نهال‌های راش

Pvalue	F	میانگین مربعات	مجموع مربعات	df	منبع تغییر
0.654	0.203	46.368	46.368	1	نوع حفره
0.668	0.87	42.620	42.620	1	مساحت حفره
0.636	0.227	51.744	51.744	1	مساحت حفره × نوع حفره
		228.216	11182.575	49	خطا
			219823.061	53	کل

جدول 5- تحلیل واریانس دو طرفه متغییروابسته قطر نهال‌های راش

<><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><>

Pvalue	F	میانگین مربعات	مجموع مربعات	df	منبع تغییر
0.177	1.875	3.122	3.122	1	نوع حفره
0.006	8.314	13.846	13.846	1	مساحت حفره
0.076	3.276	5.455	5.455	1	مساحت حفره × نوع حفره
		1.665	81.603	49	خطا
				53	کل

فهرست منابع

1.   پرهیزگار، پژمان؛ ثاقب طالبی، خسرو؛ متاجی، اسداله؛ نمیرانیان، منوچهر؛ حسنی، مجید؛ مرتضوی، محمد.  (1390).  بررسی وضعیت درختان و زادآوری در مراحل مختلف تحولی در راشستانهای طبیعی کلاردشت (مطالعه موردی: پارسل شاهد، سری یک لنگا)، فصلنامه پژوهشی تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، جلد 19، شماره1، صفحات 153-141.

2.   پورمجیدیان، محمدرضا؛ غیاث الدین، حمید؛ طبری کوچک‌سرایی، مسعود؛ اسپهبدی، کامبیز؛ عامی، شهره.  (1385).  رشد و استقرار نهال دست کاشت راش در محوطه‌های برش تک‌گزینی و قطع یکسره، مجله منابع طبیعی ایران، جلد 59، شماره 4، صفحات 817-809.

3.   دلفان اباذری، بهرام؛ ثاقب طالبی، خسرو؛ نمیرانیان، منوچهر.  (1382).  بررسی سطوح حفره‌های زادآوری و وضعیت کمی نهالهای استقراریافته در قطعه شاهد جنگلهای کلاردشت (طرح لنگا)، فصلنامه پژوهشی تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، جلد12، شماره2، صفحات 266-251.

4.   شهنوازی، هوشنگ؛ ثاقب طالبی، خسرو؛ زاهدی امیری، قوام الدین.  (1383).  ارزیابی کمی و کیفی زادآوری در حفره‌های ایجاد شده راشستانهای گلبند (سری جمند)، فصلنامه پژوهشی تحقیقات جنگل و صنوبرایران، جلد13، شماره2، صفحات 153-141.

5.   طبری کوچک‌سرایی، مسعود؛ پورمجیدیان، محمدرضا؛ اسپهبدی، کامبیز.  (1382).  اثر اندازه مساحت حفره روی زنده مانی، رشد و شادابی نونهال‌های راش، فصلنامه علمی-پژوهشی، جلد16، شماره 58، صفحات 36-32.

6.   طبری کوچک‌سرایی، مسعود؛ فیاض، پیام؛ عمادیان، سید فضل‌اله؛ اسپهبدی، کامبیز؛ پورمجیدیان، محمدرضا.  (1382).  اثراندازه مساحت حفره روی زنده مانی، رشد و شادابی نونهالهای راش، مجله منابع طبیعی ایران، جلد57، شماره3، صفحات437-429.

7.   موسوی، سیدرضا؛ ثاقب طالبی، خسرو؛ طبری کوچک‌سرایی، مسعود؛ پورمجیدیان، محمدرضا.  (1382).  تعیین اندازه سطح حفره تاج پوشش برای بهبود زادآوری طبیعی راش، مجله منابع طبیعی ایران، جلد56، شماره 1و2، صفحات 46-39. 

8.     Brokaw, V. L., Nicholas.  (1985). Gap-phase regeneration in a tropical forest.  Ecology.  vo1. 66.  no. 3, pp. 682-687.

9.     Brunner, A.  (1993). Die entwicklung von Bregmischwal Dkulturen in den chiemgauer alpen und eine Methodenstudie zur oekologischen Lichtmessung im Wald forest forschungsber.  Muenchen, 128-262.

10.                      Emborg, J., Christensen, M., and Heilmann-Clusen, J.  (2000). The Structural dynamics of suserup skov, a near natural temperate deciduous forest in Denmark.  Forest Ecology and Management, 126:173-189.

11.                      Hahn, K.  and Madsen, P.  (2004). Gap regeneration in a semi-natural beech Fagus sylvatica forest in Denmark. 7^th International Beech Symposium IUFRO, pp. 20.

12.                      Lawton, Robert O. , E.  Putz F.  (1988), Natural disturbance and Gap-ghase regeneration in a wind-Exposed tropical Cloud forest. Ecology. vol. 69no. 3, pp. 764-777.

13.                      Leibundgut, H.  (1993).  Europaeische Urwaelder. Haupt Verlage, Bern, p.  26.

14.                      Madsen, P., Hahn, K., Larsen, J. B., Lindhold, S.  (2004). Gap regeneration in a close-to-natural managed beech fagus sylvatica forest in Denmark. 7^th international Beech Symposium IUFR0.  pp. 25.

15.                      Sagheb-Talebi, Kh.  (1995). Study of some characteristics of young beeches in the regeneration gaps of irregular shelterwood system (femelschlage).  In: S. M. Genetics and silviculture of beech Denmark,Forskingsserien Nr. 11:105-116.

16.                      Yamamoto, S.  (1989). Gap dynamics in climax Fagus crenata forests.  Bot.  Mag, Tokyo, 102:93-118.

---

[1].  Hahn and et al

[2].  Emborg

[3].  Lawton

[4].  Brokaw

[5].  Calcarous Brown forest soil

[6].  Brokaw

[7].  Brunner

[8].  Mosandl

[9].  Brown

[10].  Burschel & Schmaltz

[11].  Allgaeir