مقاله تحت عنوان:عمده فوائد چوب راش وپراکنش آن درنواحی جنگلهای شمال کشور.

 

موضوع:عمده فوائد چوب راش وپراکنش آن درنواحی جنگلهای شمال کشور.

احمد برفی،کارشناس ارشد منابع طبیعی،کارشناس دانشگاه پیام نوررامسر.

مقدمه:

درخت «راش» اولین گونه تجاری جنگل­های شمال است که به رغم تحقیقات انجام شده و نیز برای گسترش کاشت این درخت در سطح جنگل به حمایت و تحقیقات بیشتری نیاز دارد. راش درختی است پهن برگ از تیره­ای به همین نام که 24 درصد تعداد و 30 درصد حجم درختان جنگل­های شمال را تشکیل می­دهد. تعداد زیادی از تحقیقاتی که درباره جنگل­های شمال انجام می­شود مربوط به این گونه است زیرا مرغوب­ترین چوب را در کشور دارد و در اغلب نواحی جنگل­های شمال می­روید. با این حال به گفته کارشناسان آگاهی چندانی از خصوصیات ژنتیکی این درخت وجود ندارد و تحقیقات زیادی باید در این باره انجام شود. یکی از کارشناسان ارشد جنگلداری درباره این گونه ارزشمند گفت: حدود 13 گونه راش در جهان شناسایی شده که 10 گونه آن مربوط به کشورهای شرق اسیاست. با توجه به این که: «راش موجود در جنگل­های شمال، گونه خزری یا هیرکانی است. اینک در این مبحث به معرفی بیشتر این گونه می­پردازیم.

معرفی

نام عملی: FAGUS ORIENTALIS

نام فارسی: راش و مرس

نام انگلیسی: BEECH

نام­های محلی راش

این درخت را در گیلان، رامسر، کجور و کلارستق، راش، در آستارا، قزل گز در درفک و طوالش، الوش و آلاش، در نور، چلر، در مازندران، مرس، و در گرگانرود، قزل آغاج می­خوانند.

از خواص ظاهری چوب راش درون نامشخص و به رنگ کرم مایل به قرمز است. دوایر سالیانه فشرده و در نتیجه در مقاطع طولی دارای خطوط کم و بیش ناشی از آن است. از بارزترین خصوصیات شاید بتوان به پره­های چوبی در مقاطع طولی اشاره کرده که در مقطع شعاعی به پرمگس و در مقطع مماسی به دوک معروفند و این پره­ها به صورت لکه­های قرمز دیده می­شود. چه بسا گاهی این پرمگس­های زیبا محسوب می­شوند چرا که به عقیده نجاران این بخش­های چوب پس از رنگ­کاری سیاه می­شوند. گونه راش چوب نیمه سنگین و دارای بافتی همگن و تقریباً مقاوم در برابر حشرات و قارچ­هاست.

گیاه­شناسی

گیاهس است یک پایه و دارای گل­های نر و ماده و میوه آن فندقه هرمی مثلث القاعده است. زادآوری آن طبیعی و با بذرافشانی خود درخت انجام می­گیرد. نهالها پس از استقرار در زیر سایه و پناه درختان مادری به مرور زمان رشد و نمو می­نمایند. پس از اینکه نهال راش به ارتفاع مورد نظر رسید و دیگر نیازی به نور نداشته باشد بایستی پایه­های مادری که از نوردهی به نهال­ها جلوگیری می­نمایند، حذف گردد. این درخت هر پنج سال یکبار بذر فراوان تولید می­کند. راش درختی است با قامتی افراشته و به بلندی 35 متر، بعضی آن را راش اروپایی F.SYLYATICA می­نامند به علت اختلافی که در پوست و ریتدوم و بزرگی برگ و تعداد رگبرگ­ها و شکل میوه و طول پایک آن دارد دو گونه از یکدیگر جدا بوده است. گلهای نر آن به شکل­ شاتون­هایی با پایه دراز و آویزان است. میوه را انولوکه چوبی شده احاطه می­کند میوه از خار نرمی پوشیده شده است و با 4 والد باز می­شود. پوست صاف و خاکستری و شاخه­های آن از کرک­های ابریشمی پوشیده شده و جوانه مرس باری و طلائی رنگ می­باشد و شکل تاج تا حدودی گرد و کروی است. برگ تخم­مرغی، چرمی، بیضی تیز و نوکدار است. بار خیزی راش هر 2 و 3 سال یک مرتبه صورت می­گیرد و تا سن 20 سالگی می­تواند تولید جست نماید و راش یک درخت سایه­پسند بوده و جنگل­های راش خالصترین و با ارزش­ترین جنگل­های ایران می­باشد.

خصوصیات خاک

راش، خاک حاصلخیز با گیاه خاک و مواد معدنی غنی و آب و هوای مرطوب و سرد را می­پسندد و در خاکهای خوب هر 5 یا 6 سال یکبار و در آب و هوای ناسازگار هر 15 سال یکبار میوه فراوان می­دهد.

درختی است سایه­پسند و مه­پسند درخت راش در جلگه تقریباً نایاب ولی در بلندیهای کوهستانها فراوان می­باشد. با پوست نازک که در نتیجه گرما و تابش شدید باعث آفتاب­زدگی و سوختگی پوست آن و از بین رفتن کامبیوم می­شود. البته پوست نازک این حسن را دارد که صاعقه را از خود عبور می­دهد و آسیب­پذیری درخت بر اثر اصابت صاعقه، کم می­شود. و درخت توسکا به عنوان پرستار می-باشد و در زیر پوشش انبوه توسکای ییلاقی و تحت حمایت آن جوانه میزند.

پایگاه و حوزه انتشار

در اروپا و آسیای غربی و ترکیه، شمال ایران از ارتفاع 650 متر تا 200 متر از سطح دریا پراکنده است. و ویژه نقاط مرتفع و کوهستانی است مانند نور، کجور، دیلمان، کلارستان و طوالش، آستارا، سنگده­ی ساری، نکاء می­باشد، همچنین در بعضی از دره­ها مانند دره نکاء تا دامنه­های پائین و میانبند دیده می­شود.

خواص عمومی چوب

چوب برون سفید رنگ و چوب درون زرد روشن تا قهوه­ای متمایل به سرخی و دارای الیافی موازی و یکنواخت است. چوب بدون بو و طعم و نسبتاً سخت و سنگین و فاقد دوام چندان است و وقتی که متناوباً در محیط­های خشک و تر قرار گیرد دارای توانائی زیاد در نگاهداری میخ می­گردد در امتداد پره­های چوبی اغلب شکاف برمی­دارد، نسبت به خمش و ضربه مقاوم است و لاک خوب می­پذیرد.

ارزش­های اکولوژیکی

درخت راش از قبیل کنترل فرسایش خاک، تنظیم شرایط اقلیمی، تولید اکسیژن، جذب دی­اکسید کربن و دهها خدمت دیگر می­باشد. راش از جمله درختان با اهمیت در احداث جنگل می­باشد و نیز از نظر طراحی ییلاقات در زیبایی چشم­اندازها بخصوص در پارکهای بزرگ اهمیت زیادی دارد. کولتیوارهای زیادی از این درخت وجود دارد که احتمالاً بهترین نوع آن به راش قرمز یا مسی معروف است که از اوایل قرن هیجدهم کاشته شده است.

مصارف

درخت راش علاوه بر جنبه­های عمومی دارای مصارف روستائی بسیار است در دهات از چوب آن برای ساختن درب و پنجره و تیر و ستون و همچنین انواع کفش چوبی بشکه­سازی ادوات چوبی منزل، جعبه­سازی، روکش گتله، گهواره (پاروهای محلی) و در تراورس سازی، تخته­سازی، قایق­سازی، تهیه زغال عالی برای باروت استعمال دارد.

ویژگی گیاه­شناسی

راش، مهمترین گونه مناطق معتدله می­باشد در ایران در ارتفاعات 800- 2000 متر داریم. درختی است تک پایه و خزان کننده دارای گل­های مخروطی و میوه فندقه و به تعداد 2 یا 3 تا داخل کپسول­هایی قرار دارند که با زادآوری طبیعی و یا بذرپاشی در پاییز و زمستان تکثیر می­شود. دارای تاجی گنبدی شکل با شاخه­های تنومند می­باشد ارتفاع آن خیلی زیاد می­شود و به 35 متر و قطرش به یک و نیم می­رسد. عمر آن 200 تا 250 سال می­باشد. راش در خاستگاه طبیعی خود تشکیل جنگل­های خالص یا مخلوط را می­دهد پوست این درخت صاف و به ندرت شکافدار و چوبی نیمه سنگین و نیمه­سخت به رنگ کرم خاکستری مایل به سفید دارد و به همین دلیل چوب آن دارای ارزش فوق­العاده­ای می­باشد.

برگهای راش بیضی. رگبرگ شانه­ای موازی. حاشیه برگ کرکدار و پرز مانند است در سطح پشتی برگ رگبرگها کرکدار است.

راش، خاک حاصلخیز با گیاخاک زیاد و مواد معدنی غنی و آب و هوای مرطوب و سرد را می­پسندد و در خاکهای خوب هر 5 یا 6 سال یکبار و در آب و هوای ناسازگار هر 15 سال یکبار میوه فراوان می­دهد. درختی است سایه­پسند و مه­پسند درخت راش در جلگه تقریباً نایاب ولی در بلندیهای کوهستان­ها فراوان می­باشد. با پوست نازک که در نتیجه گرما و تابش شدید آفتاب­زدگی و سوختگی پوست آن و از بین رفتن کامبیوم می­شود. البته پوست نازک این حسن را دارد که صاعقه را از خود عبور می­دهد و آسیب­پذیری درخت بر اثر اصابت صاعقه، کم می­شود. و درخت توسکا به عنوان پرستار می­باشد و در زیر پوشش انبوه توسکای ییلاقی و تحت حمایت آن جوانه می­زند.

این درخت هر پنج سال یک بار بذر فراوان تولید می­کند و در جوانی "جست" می­دهد ولی در سنین بالا جست دهی آن کم می­شود. میوه­اش 5 تا 7% روغن دارد. از بذر این درخت روغنی استخراج می­شود که 25 درصد آن خوراکی و شامل گلیسریدهای پالمتیک و اولئیک است.

ارزش­های اک.ل.ژیکی درخت راش از قبیل کنترل فرسایش خاک، تنظیم شرایط اقلیمی، تولید اکسیژن، جذب دی­اکسیدکربن و دهها خدمت دیگر می­باشد.

راش از جمله درختان با اهمیت در احداث جنگل می­باشد و نیز از نظر طراحی ییلاقات در زیبایی چشم­اندازها بخصوص در پارکهای بزرگ اهمیت زیادی دارد.

نتیجه­گیری

گرده بینه­های درجه 1 و 2 راش در ایران بیشتر به مصرف کارخانجات روکش و تخته لایه می­رسد و گرده بینه­های درجه 3 پس از تبدیل به اوار به بازار تهران (پل چوبی) روانه می­شوند. بنا به اطلاعات بازار میزان تفاوت قیمت آن در 6 ماهه نخست در بازار تهران بوده است. به دلیل بافت همگن و درجه سختی مناسب این چوب بیشترین تقاضا را برای خرید به منظور تهیه مبل در بازار دارد.

همچنین به دلیل قابلیت آغشتگی با انواع محلول­های حفاظتی بیشترین گونه مصرفی در کارخانه­های اشباع است. البته اخیراً گونه­های خارجی راش از طریق آذربایجان وارد ایران شده است که بنا به ادعای مبل­سازان و فروشندگان چوب کیفیت چوب راش ایرانی را ندارد ولی به دلیل ابعاد و رطوبت مناسب تخته­ها میزان ضایعات کمتری، در امر فرآیند تولید دارد. به دلیل حمایت از بقاء و تداوم حیات درختان راش به طور کلی راشستان جنگل­های گیلان مورد حفاظت دقیق قرار می­گیرد و بهره­برداری از این درخت عزیز به صورت تک­گزینی و با شیوه­های علمی و کاملاً نوین جهان طوری صورت می­گیرد که صد در صد متضمن استقرار و بقاء تداوم حیات آن می­باشد.

منابع

جنگل­شناسی- ساعتی- (جلد1 ص164)

جنگل­شناسی- ساعی (ج2 صفحات121 ، 125 ، 118 ، 128)

www.sarmayeh.net

www.shahr.ir